به گزارش خبرنگار حوزه قرآن و عترت گروه فرهنگی باشگاه خبرنگاران جوان؛ ابوعبدالله جعفر بن محمد صادق معروف به امام جعفر صادق(ع)امام ششم شیعیان دوازده امامی است. ایشان در ۱۷ ربیع‌الاول سال ۸۳ هجری قمری در مدینه به دنیا آمد و در ۲۵ شوال سال ۱۴۸ هجری قمری در سن ۶۵ سالگی در مدینه توسط منصور دوانقی، خلیفه عباسی مسموم شد. ایشان بیشترین سال عمر را در میان یازده امام اول شیعیان داشته است. محل دفن امام صادق (ع) کنار قبر پدر بزرگوارشان امام محمدباقر (ع) در قبرستان بقیع شهر مدینه است. به مناسبت سالروز شهادت این امام همام با حجت الاسلام کاشانی استاد دانشگاه امام صادق (ع) به گفتگو نشسته ایم. محورهای اصلی این گفتگو عبارت است از:
امام صادق (ع) در شرایط بسیار سختی به امامت رسیدند/ در آن زمان حتی خوبان جامعه نیز فقه اسلامی را نمی دانستند/ امروز بیش از ۲۰ جلد سند از امام صادق (ع) وجود دارد/ اهل سنت سخنان حیرت آوری در مورد امام صادق (ع) بیان کرده‌اند/ امام صادق (ع) تمام تلاش خود را انجام دادند تا عیله حکومت قیام کنند اما نزدیکان ایشان، خیانت کردند/ امام ششم شیعیان احیاگر واقعه کربلا بودند.
روایت است که حتی قبل از امام ششم مردم روش صحیح نماز خواندن را هم نمی دانستند
امام صادق (ع) در چه شرایطی به حکومت رسیدند؟ دلیل اینکه به ما شیعه جعفری می‌گویند چیست؟
تصوری در بین ما شیعیان است که ائمه ما در شرایط سختی بودند و امام صادق(ع) در شرایط بهتری قرار داشتند و ایشان در شرایط بهتر، کارهای عظیمی انجام داده اند. ولی در ادامه گفته می شود که شرایط امام صادق(ع) نیز همچون امامان دیگر سخت بود و این امام همام در آن شرایط دست به کار بزرگی زدند. با شهادت امام حسین(ع) نا امیدی و جو سنگین افسردگی فضای جامعه اسلامی را فراگرفت که پسر پیامبر(ص) را به آن طرز فجیع کشتند و اتفاقی نیفتاد. در آن سال های ابتدایی پس از شهادت امام حسین (ع)، امام سجاد(ع) در حوزه عبادت کاری کردند که اذهان به سمت اهل بیت برود. در این دوره به دلیل وجود خفقان ایجاد شده توسط امویان فرصتی نبود تا امام بتواند با شیعیان ارتباط داشته باشد و حق مطلب را ادا کنند. اما این موضوع باعث شد که بعد از ایشان در دوره امام محمدباقر(ع) از اقصی نقاط جهان به سمت ایشان آمدند تا ببینند آن فرزند پیامبر (ص) که شکافنده علوم است کیست. در این دوره ارتباط مردم با امام پنجم بهتر شد اما نه در حد مطلوب. بعد از امام باقر(ع) و در دوره امام صادق(ع) با وجود خفقان در جامعه ایشان توانست کارهای عظیمی انجام دهد. هر چند امام صادق(ع) بیشتر در ایام حج با شیعیان خود ارتباط داشت. لذا فرصت زیادی در اختیار ایشان نبود و ایشان باید مکتب شیعه را در جامعه ترویج می داد. ایشان کار بسیار بزرگی در احیاء دین مبین اسلام و مذهب شیعه انجام داد؛ به نحوی که روایت است که حتی قبل از امام ششم مردم روش صحیح نماز خواندن را هم نمی دانستند. امام صادق(ع) در شرایطی به حکومت می رسد که خوبان جامعه نیز فقه اسلامی را نمی‌دانستند. امام صادق(ع) در تغییرحکومت بنی امیه که جامعه کمی آزادتر می شود به ترویج دین مبین و مذهب شیعه می‌پردازد. امام صادق(ع) دین را برای خواص تشریح می کرد و آنها را به مناطق دورتر می‌فرستاد تا آنها مروج دین باشند و در نهایت پس از اتمام دوره سی و چند ساله امامت ایشان، انسان‌هایی تربیت می‌شوند که در فقه و اصول، به درجه کمال می رسند. امروز نیز موضوعاتی که از امام ششم رسیده، بیش از ۲۰ جلد است.
امام صادق(ع) در آن دوره چگونه رفتار کردند که سایر مذاهب اسلامی نتوانستند جلوی رشد مکتب ایشان را بگیرند؟
شاگردان امام صادق(ع) از همه مذاهب و همه گروه های فکری هستند. امام صادق(ع) می‌دانستند که دوره‌هایی قبل از ایشان وجود داشته که نقل حدیث با مشکلاتی روبرو بوده است. لذا امام صادق(ع) می توانند از خطاهای رایج در جامعه جلوگیری کنند و مسایل تحریف شده را اصلاح کنند. در آن دوره کسانی که شک داشتند که امامان شیعه، معصوم هستند و ولایت آنها برگرفته از ولایت خدا نیست، از ایشان دور شدند و امام صادق(ع) با این پالایشی که در اطرافیان خود انجام داد موجب شد فقط افراد با اخلاص به ایشان نزدیک شوند و همین موضوع باعث ترویج فرهنگ ایشان شد. چون بسیاری از دارایی‌های شیعیان از حیث اصول و اعتقادات از ایشان به ما رسیده است به ما شیعه جعفری می‌گویند.
آیا اهل سنت در مورد عظمت و بزرگی ایشان مطلبی نقل کرده‌اند؟
سخنان حیرت‌آور فراوانی وجود دارد. مثلا محمد ابوظهره که از شیوخ و علمای دانشگاه الاظهر مصر است، کتابی دارد به نام الامام الصادق(ع) که در آن جمله‌ای موجود است که می گوید: علمای اسلام با هم اختلافات فراوانی دارند جز در یک مطلب و آن هم برتری امام صادق(ع) در فقه و اصول و علوم دیگر است که هیچ اختلافی وجود ندارد. از این جملات فراوان است. فقهای اهل سنت در برخی موارد به فتوای امام صادق(ع)رجوع کرده اند. مثلا یکی از آنها این است که اگر زنی باردار می‌شود تا چند ماه می تواند آن را در رحم خود نگه دارد؟ در آن دوران دستگاه‌های امروز که وجود نداشته است. لذا نقل های فراوانی وجود دارد. این موضوع را امام صادق(ع) بیان کرد که نهایت ماندن نوزاد در رحم مادر نه ماه است و همه علمای سنی از ایشان تبعیت کردند. در مورد ازدواج و طلاق نیز همین گونه است.
نفس زکیه خود را به عنوان مهدی موعود معرفی کرد
دلیل اینکه امام صادق(ع) علیه حکومت جبار و ظالم زمان خود قیام نکردند چه بود؟ با توجه به اینکه ایشان یاران بسیاری داشتند.
امام صادق(ع) تمام تلاش خود را برای قیام انجام داد، ولی متاسفانه خیانت برخی افراد باعث شد این قیام به هم بخورد. در واقع نقشه قیام لو رفت. آثار نشان می‌دهد که امام باقر(ع) ایشان را فرد قیام کننده در میانه اهل بیت(ع) معرفی می کردند. در آن زمان اوضاع به سمتی رفت که وقتی مردم بنی امیه را دیدند و از ظلم و ستم و بدعت های عجیب و حیرت آور آنها خسته شده بودند، نگاه ها به سمت اهل بیت پیامبر(ص) می رفت و تنها شعاری که می‌توانست بنی امیه را نابود کند شعار حمایت از اهل بیت(ع) بود. متاسفانه دو گروه در این زمینه خیانت کردند یک گروه بنی عباس هستند که با تزویر، خود را به جای اهل بیت(ع) جا زدند و شعار می دادند که اگر حکومت را به دست بگیریم آن را تحویل فرزندان پیامبر(ص) می‌دهیم که در نهایت این طور نشد و گروه بعدی افرادی بودند که از درون مکتب اهل بیت به امام صادق (ع) خیانت کردند. مثل شخصی با نام نفس زکیه که پدر این فرد، هم نوه امام حسن(ع) است و هم نوه امام حسین(ع). نفس زکیه خود را به عنوان مهدی موعود معرفی کرد و بنی عباس با این فرد بیعت کردند. وقتی هم بنی عباس به حکومت رسید این حکومت یکی از نوادگان امام حسن(ع) را حاکم مدینه کرد و مردم خیال کردند که حکومت در دست اهل بیت(ع) است و فرصت قیام سوزانده شد.
در مورد شخصیت ابومسلم خراسانی نیز چند جمله‌ای بیان کنید.
ابومسلم یک شخصیت شیعه، آن طوری که ما فکر می‌کنیم نیست. او یک سردار نظامی بود که در واقع کار اصلی را برای بنی عباس انجام داد.
مهم‌ترین درسی که باید روحانیون از مکتب امام صادق(ع) بگیرند چیست؟
من کوچک تر از این هستم که بخواهم به روحانیون مطلبی را بگویم اما آن چیزی را خودم متوجه شدم این است که امام در شرایطی کار کردند که نسبت به امروز از لحاظ تبلیغی صفر بوده است. در آن شرایط سخت حضرت، خدمات حیرت‌آوری انجام داده‌اند. امروز اگر کسی بگوید که امکانات نیست برای اینکه حق را تبلیغ کند، جفا کرده است.
در انتها مطالب تکمیلی شما را می‌شنویم.
یکی از وجوه زندگی امام صادق(ع) که بسیار برجسته است، این است که ایشان در شرایطی قرار گرفتند که خود راوی ماجرای کربلا شدند. این نشان می دهد که حضرت صادق(ع) تلاش فراوانی کردند که عاشورا در اذهان بماند. حتی ایشان رجزهای سرداران دشت کربلا مثل زهیربن قین را بازگو می کنند تا در تاریخ این سند وجود داشته باشد. بسیاری از داستان های کربلا از ایشان نقل شده است. به عبارت دیگر حضرت، ظرفیت های بسیار کربلا را برای مردم تشریح می کنند تا آنها بتوانند از این مطالب استفاده کنند. هم اکنون ۱۴ زیارت مطلقه برای امام حسین(ع)موجود است که همه از امام صادق(ع) است. یعنی اگر امام صادق(ع) ماجرای کربلا را نقل نمی کردند، امروز ما چیزی از آن حادثه عظیم نمی دانستیم. الگو و سبک زیارت امام حسین (ع) رگرفته از بیانات امام ششم است.
گفتگو از محمدرضا فلاحی